Marketers of Tomorrow – Business model (mô hình kinh doanh) là kế hoạch kiếm tiền của công ty. Nó xác định sản phẩm hoặc dịch vụ mà doanh nghiệp sẽ bán, thị trường mục tiêu và chi phí ước tính. Một doanh nghiệp mới và đang phát triển đòi hỏi một mô hình kinh doanh thu hút đầu tư, tuyển dụng nhân tài, và tạo động lực cho quản lý và nhân viên. Các doanh nghiệp được thành lập phải thường xuyên xem xét và cập nhật kế hoạch kinh doanh của mình, nếu không, các xu hướng và thách thức trong tương lai sẽ không thể đoán trước được. Các nhà đầu tư cũng cần xem xét và đánh giá kế hoạch kinh doanh của các công ty mà họ quan tâm.

Business model hoạt động như thế nào?

Mô hình kinh doanh là một kế hoạch nâng cao để điều hành một hoạt động kinh doanh có lãi trong một thị trường cụ thể. Một thành phần quan trọng của mô hình kinh doanh là tuyên bố giá trị (value proposition). Đây là phần giới thiệu về hàng hóa hoặc dịch vụ mà một công ty cung cấp và giải thích lý do tại sao khách hàng và (customers) và công ty đối tác (clients) lại cần họ bằng cách nhấn mạnh sự khác biệt trong sản phẩm/ dịch vụ của họ khác với sản phẩm / dịch vụ của đối thủ cạnh tranh như thế nào. Mô hình kinh doanh cho doanh nghiệp mới thành lập cũng bao gồm chi phí khởi nghiệp và nguồn tài chính dự kiến, cơ sở khách hàng mục tiêu cho doanh nghiệp, chiến lược tiếp thị, đánh giá khả năng cạnh tranh, dự báo doanh thu (revenue) và chi phí (expenses). Một sai lầm phổ biến khi tạo ra một mô hình kinh doanh là đánh giá thấp tầm quan trọng của nguồn vốn thành lập doanh nghiệp trước khi nó mang lại lợi nhuận. Chỉ tính toán chi phí tung ra một sản phẩm là không đủ. Các công ty phải duy trì hoạt động kinh doanh cho đến khi doanh thu vượt quá chi phí. Mô hình kinh doanh cũng có thể xác định các cơ hội để doanh nghiệp hợp tác với các doanh nghiệp khác. Ví dụ: một công ty quảng cáo sẽ được lợi nếu nó được giới thiệu đến một công ty in, hoặc được liên kết bởi công ty đó với các công ty khác.

Các loại mô hình kinh doanh

Có rất nhiều loại mô hình kinh doanh và các loại hình kinh doanh khác nhau. BBán hàng trực tiếp (direct sales), nhượng quyền thương mại (franchising), kinh doanh dựa trên quảng cáo (advertising-based) và các cửa hàng truyền thống (brick-and-mortar stores) là những ví dụ điển hình mô hình kinh doanh truyền thống (traditional business models). Ngoài ra còn có các mô hình mô hình kinh doanh hỗn hợp (hybrid model), chẳng hạn như các doanh nghiệp kết hợp bán lẻ trên Internet và thông qua các cửa hàng truyền thống hoặc các tổ chức thể thao như Hiệp hội Bóng rổ Quốc gia ở Hoa Kỳ. Vậy business plan là gì? Trong các nhóm mô hình này, mỗi mô hình tương ứng với một kế hoạch kinh doanh duy nhất. Ví dụ, trong ngành dao cạo râu, Gillette, với mục tiêu bán các sản phẩm cầm tay, đã áp dụng mô hình kinh doanh gọi là “lưỡi dao tay cầm” để kết nối với lưỡi dao cạo Mach3 bằng hoặc thấp hơn giá thành sản xuất .Kế hoạch kinh doanh này giúp Gillette tiếp cận lượng khách hàng ổn định nhờ sử dụng các loại lưỡi dao cao cấp, từ đó tăng lợi nhuận bằng cách tăng doanh số bán lưỡi dao. Mô hình “mô hình tay cầm – lưỡi dao” phù hợp với bất kỳ loại công ty nào: bán một sản phẩm với giá thấp và sau đó cung cấp một sản phẩm đi kèm khác với giá cao hơn đáng kể. Quan trọng: Khi đánh giá khoản đầu tư vào một công ty, hãy hiểu chính xác cách nó kiếm tiền – hoặc mô hình kinh doanh của nó.

Ưu điểm của mô hình kinh doanh

Các doanh nghiệp thành công sử dụng các mô hình kinh doanh cho phép họ đáp ứng nhu cầu của khách hàng với giá cả cạnh tranh và chi phí bền vững. Theo thời gian, nhiều doanh nghiệp sửa đổi mô hình kinh doanh của họ để phản ánh sự thay đổi của môi trường kinh doanh và nhu cầu thị trường. Đánh giá mô hình kinh doanh là một cách giúp các nhà phân tích và nhà đầu tư hiểu rõ hơn về hoạt động của một công ty. Họ thường so sánh lợi nhuận gộp của một công ty với lợi nhuận gộp của các đối thủ cạnh tranh chính hoặc với lợi nhuận gộp của toàn ngành để hiểu được hoạt động và hiệu quả của mô hình kinh doanh của công ty. Tuy nhiên, nếu chỉ xem xét lợi nhuận gộp có thể gây hiểu lầm. Các nhà phân tích cũng quan tâm đến dòng tiền hoặc thu nhập ròng của một công ty. Hai đòn bẩy chính của mô hình kinh doanh của một công ty là giá cả và chi phí. Các công ty có thể tăng giá bán và giảm chi phí tồn kho – cả hai điều này đều giúp cải thiện lợi nhuận gộp. Nếu chi phí vượt quá tầm kiểm soát, ban lãnh đạo công ty có khả năng mắc sai lầm. Nó cũng giải thích tại sao nhiều nhà phân tích tin rằng các công ty hoàn toàn có khả năng kinh doanh nếu họ áp dụng mô hình kinh doanh phù hợp. Để đánh giá kế hoạch kinh doanh, nhiều nhà phân tích vẫn coi lợi nhuận gộp là chỉ số quan trọng hơn cả. Một chỉ số lợi nhuận gộp tốt thường đến từ một kế hoạch kinh doanh hợp lý. Nếu chi phí vượt quá tầm tay, rất có thể ban lãnh đạo công ty đã mắc sai lầm nhưng vẫn tìm cách khắc phục. Nó cũng giải thích tại sao nhiều nhà phân tích tin rằng các công ty hoàn toàn có khả năng kinh doanh nếu họ áp dụng mô hình kinh doanh phù hợp.

Ví dụ về kế hoạch kinh doanh

So sánh hai phương án kinh doanh của hai công ty A và B về cho thuê và bán phim. Trước khi có Internet, hai công ty đã đạt được doanh thu 5 triệu đô la sau khi chi 4 triệu đô la cho hàng tồn kho (tức là phim). Điều này có nghĩa là mỗi công ty tạo ra lợi nhuận gộp được tính như sau:

• Lợi nhuận gộp = Doanh số – Chi phí hàng tồn kho = 5 – 4 = 1 (hàng triệu đô la).

Tỷ suất lợi nhuận gộp của cả hai công ty cũng như nhau, được tính như sau:

• Biên lợi nhuận gộp = Lợi nhuận gộp ÷ Doanh thu = 1 ÷ 5 = 20%.

Sau khi Internet ra đời, Công ty B quyết định cung cấp các bộ phim trực tuyến thay vì cho thuê hoặc bán các bản sao phim. Sự thay đổi này phá vỡ mô hình kinh doanh cũ theo hướng tích cực, vì phí cấp phép vẫn như cũ và còn chi phí lưu kho (holding cost) lại giảm đáng kể. Trên thực tế, sự thay đổi này đã làm giảm 2 triệu đô la chi phí lưu trữ và phân phối. Lợi nhuận gộp mới hiện tại của Công ty B là: 5 triệu đô la – 2 triệu đô la = 3 triệu đô la, và tỷ suất lợi nhuận gộp mới là: 3 triệu đô la ÷ 5 triệu đô la = 60%. Đồng thời, tỷ suất lợi nhuận gộp của Công ty A thấp hơn và doanh thu nhanh chóng sụt giảm. Công ty thất bại vì không chịu cập nhật kế hoạch kinh doanh, thay vì kiếm thêm doanh thu, công ty B đã thay đổi hoàn toàn mô hình kinh doanh, giảm mạnh chi phí.

Quan điểm của một nhà đầu tư

Việc hiểu được model sản phẩm là gì và đánh giá mô hình kinh doanh có ý nghĩa gì đối với các nhà đầu tư? Khi xem xét một công ty là một lựa chọn đầu tư tốt, các nhà đầu tư nên hiểu chính xác cách thức công ty kiếm tiền. Đây là mô hình kinh doanh của công ty. Mặc dù đánh giá mô hình kinh doanh không cho các nhà đầu tư biết mọi thứ về triển vọng của một công ty, nhưng nó giúp họ có cái nhìn chính xác hơn về tình hình tài chính của công ty.

Những điều cần ghi nhớ

• Mô hình kinh doanh là chiến lược cốt lõi của một công ty để đảm bảo hoạt động kinh doanh có lãi.
• Hai đòn bẩy của một mô hình kinh doanh là giá cả và chi phí.
• Khi đánh giá mô hình kinh doanh với tư cách là một nhà đầu tư, hãy tự hỏi liệu ý tưởng kinh doanh có hợp lý không và liệu khoản đầu tư vào công ty có đáng giá hay không.

Tạm kết

Việc tìm kiếm một business model phù hợp và hiệu quả luôn là một bài toán khó đối với mỗi chủ doanh nghiệp khi khởi nghiệp. Mô hình kinh doanh là phương hướng mà chủ doanh nghiệp cần vạch ra để hướng công ty vào một loại hình kinh doanh nhất định, giúp mỗi thành viên trong công ty hình thành suy nghĩ, mục đích và hành động, từ đó duy trì và phát triển công ty ngày một lớn mạnh hơn.